Jak pisać pod klucz - Biologia?

Czy nie zastanawia Cię to, w jaki sposób należy pisać pod klucz na egzaminie maturalnym z biologii? Wokół tego zagadnienia narosło wiele mitów i niedomówień. Z tego artykułu nie dowiesz się, jak napisać egzamin na 100%. Nie da się stworzyć takiego poradnika. Biologii, jak każdej innej dyscypliny, należy po prostu się nauczyć.

Poniżej znajdziesz listę poszczególnych czasowników operacyjnych wraz z odpowiednim opisem.

Czasowniki operacyjne wymień

Jeden z najprostszych w udzielaniu na niego odpowiedzi czasowników operacyjnych. Aby poprawnie odpowiedzieć na zadane za jego pomocą pytanie, wystarczy wymienić słowo lub kilka słów. Tak o czasowniku wymień, pisze CKE:

Zdający zapisuje w odpowiedzi nazwę / nazwy (np. narządów, procesów, elementów budowy, gatunków) bez opisu, uzasadnienia ani wyjaśnienia.

Czasowniki operacyjne podaj i określ

Według CKE czasowniki operacyjne podaj i określ są traktowane jako synonimy. Informator dość jednoznacznie określa, w jaki sposób należy udzielać odpowiedzi.

Za pomocą zwięzłej odpowiedzi zdający przedstawia np. istotę danego procesu czy zjawiska albo jego przyczynę, używając odpowiedniej terminologii biologicznej, w oparciu o analizę materiału źródłowego lub własną wiedzę, bez wnikania w szczegóły.

Uczniów najbardziej gubi chęć wnikania w szczegóły. Szczególnie kuszące są linijki do odpowiadania w dużej ilości. Aby temu przeciwdziałać, przedstawiamy konkretny sposób. Jako wymóg trzeba odpowiedzieć jednym zdaniem, najlepiej prostym. W zdaniu trzeba zawrzeć konieczne fakty biologiczne, podyktowane treścią zadania. SJP jednoznacznie przypisuje podawaniu przekazywanie jakiejś informacji a określaniu ujęcie w słowa, nadanie nazwę, wymienienie charakterystycznych cech.

Czasownik operacyjny opisz

Opisywanie na potrzeby egzaminu maturalnego można porównać do połączenia kilku wypowiedzi typu podaj lub określ w całość. Ważne jest to, aby nie dokonywać wyjaśnienia w swojej wypowiedzi. Stwierdza to jednoznacznie informator maturalny.

Zdający formułuje krótką odpowiedź pisemną, nie ograniczając się tylko do podania nazw, ale również przedstawiając budowę (np. komórki, narządu,
organizmu) lub przebieg jakiegoś procesu, zjawiska czy doświadczenia (np. następstwo wydarzeń), bez wyjaśniania przyczyn.

W tym przypadku ponownie jawi się zwodnicza pokusa wyjaśniania. Opisywanie to jednoznacznie jedynie przedstawianie szczegółów dotyczących osoby, przedmiotu, zjawiska lub sytuacji. Uwaga! W pytaniach tego typu często należy odnieść się do podanej informacji wprowadzającej. Pominięcie tego (jeśli polecenie jasno wskazuje co trzeba zrobić) jest błędem. Oczywiście powoduje on utratę punktów.

Czasownik operacyjny porównaj

Porównywanie stosunkowo rzadko pojawia się na egzaminie. Polega na zestawieniu charakterystycznych cech dwóch (lub więcej) organizmów, zjawisk czy mechanizmów. W praktyce oznacza to połączenie dwóch zdań, napisanych zgodnie z czasownikami operacyjnymi określ lub podaj. W informatorze można przeczytać następująca definicję.

Zdający wskazuje podobieństwa i różnice między obiektami, procesami, zjawiskami, teoriami, bez wyjaśniania przyczyn tych podobieństw i różnic.

Słownik języka polskiego podobnie jak informator kładzie nacisk na obecność nie tylko różnic, ale też podobieństw. Według tego źródła aby coś ze sobą porównać należy zestawić ze sobą jakieś osoby lub rzeczy, aby znaleźć ich cechy wspólne i cechy różniące. O ile różnice często rzucają się uczniom w oczy, o tyle podobieństwa często pozostają niezauważone.

Czasownik operacyjny wykaż

Czasownik ten dosyć często występuje w zadaniach egzaminacyjnych na maturze z biologii. Niesamowicie silną pokusą przy okazji pytań z nim jest wyjaśnianie. Oczywiście jest to pokusa zgubna, o czym jednoznacznie świadczy cytat z informatora.

Przy pomocy krótkiej odpowiedzi zdający ukazuje, że istnieje zależność, związek (np. czasowy, przestrzenny, przyczynowo-skutkowy) między faktami biologicznymi (przyczyna-skutek, budowa-funkcja, budowa-tryb życia, budowa-środowisko itp.), bez wnikania w przyczyny tej zależności.

Wykazywanie nie oznacza wnikania w szczegóły! Zazwyczaj łączymy ze sobą dwa, czasem więcej biologicznych faktów. I tyle. Wykazujemy, że związek istnieje. Zgodnie ze słownikową definicją wykazanie czegoś oznacza ujawnienie istnienia czegoś.

Czasownik operacyjny uzasadnij

Ten czasownik towarzyszy częstokroć innym. Na przykład występując razem z czasownikiem wykaż, zobowiązuje nas najpierw do wykazania zależności, a następnie do uzasadnienia jej sensu. To prawie jak wyjaśnienie.

Za pomocą krótkiej odpowiedzi zdający podaje argumenty, czyli fakty biologiczne, przemawiające za hipotezą, tezą, stwierdzeniem, poglądem, opinią lub przeciwko; argument musi merytorycznie odnosić się do materiału źródłowego w zadaniu lub wiedzy biologicznej zdającego.

Prawidłowe udzielenie odpowiedzi na czasownik uzasadnij wymaga od ucznia przede wszystkim potwierdzenia tego, co już wcześniej zostało stwierdzone. Słownik języka polskiego to potwierdza. Według tego źródła, aby coś uzasadnić należy poprzeć coś dowodami, argumentami.

Czasownik operacyjny wyjaśnij

Niekwestionowany król czasowników operacyjnych na maturze z biologii! Odpowiadanie na pytania nim poprzedzone wymaga prawdziwego zrozumienia omawianego zagadnienia. Radzimy, aby uczniowie zwyczajnie wcielili się w nauczyciela i spróbowali coś zwięźle wyjaśnić. W takim wyjaśnieniu należy przedstawić ciąg przyczynowo-skutkowy. Symbolicznie można to porównać do zapisu, ze z A wynika B, a z B wynika C, z C natomiast D.

Za pomocą krótkiej odpowiedzi zdający przedstawia zależności lub związki czasowe, przestrzenne, przyczynowo-skutkowe (rozpoznając przyczynę i skutek oraz wskazując drogę, która prowadzi od przyczyny do skutku).

Pięknie oddaje to również cytowany słownik. Aby wyjaśnić, należy uczynić coś zrozumiałym. Samemu czegoś nie rozumiejąc, nie da się niestety tego wyjaśnić.

Obraz Gerd Altmann z Pixabay